In de uitzending van VARA’s Vroege Vogels van zondag 8 maart jongstleden vertelde ik aan verslaggever Henny Radstaak uitgebreid over mijn fascinatie van de wind die door dennenbomen suist. Na de uitzending ontving ik van een luisteraar een reactie waarin hij vertelde dat de japanners een woord hebben voor exact datgene wat ik probeerde duidelijk te maken.
Matsukaze
Het woord ‘matsukaze’ roept bij Japanners een gevoel op van afzondering, van bezinning, van lichte melancholie en vooral het indringende seizoen van de herfst. Volgens theemeester Jo-o (zie elders op deze web site) markeerde de herfstmaand oktober het wabi-seizoen bij uitstek. Matsukaze herinnert aan het gelijknamige hoofdstuk 18 de Genji Monogatari, de eerste literaire roman ter wereld uit de 11e eeuw. Matsukaze is ook een beroemd Noh-theaterstuk van Zeami uit de vijftiende eeuw. Een van de hoofdpersonages daarin heet Matsukaze; haar zuster heet Murasame, ‘herfstregen.’ Beide literaire werken gaan over de turbulente gevoelens van het menselijk verlangen, die enerzijds tot wanhoop kunnen drijven, maar waar wij ook mee om moeten gaan. Het vergeefse wachten op de geliefde is daarbij het hoofdmotief (met een ander karakter geschreven betekent ‘matsu’ ook wachten).
De uitdrukking ‘matsukaze’ wordt daarnaast gebruikt in chanoyu, waar het al even poetisch duidt op het karakteristieke geluid van kokend water in de theeketel, waarmee de gastheer of -vrouw thee zal maken. Dit geluid horen de gasten vanaf het moment dat zij de theekamer binnenkomen tot het moment dat zij vertrekken en staat daarom symbool voor de harmonie, eerbied, zuiverheid en afzondering die men in chanoyu nastreeft. Er is maar een korte handeling waarbij dit geluid even afzwakt: wanneer de gastheer of -vrouw vers water in de theeketel giet, om aan te vullen wat genomen is en de aanwezigen zo te doordringen van het ritme van eeuwige, natuurlijke en dus noodzakelijke vernieuwing.
Wanneer we tenslotte terugkeren naar de letterlijke betekenis van het woord ‘kaze’ (lucht, bries, sfeer) en weten dat het eerste karakter van de naam van Matsuoka geen ander is dan hetzelfde ‘matsu,’ krijgt de uitdrukking een laatste belangrijke betekenis.
Binnenkort meer uitleg over natuurgeluiden door mij in toekomstige uitzendingen.
